نقد سیدنی مورنینگ هرالد بر فیلم تفریق: فیلم‌سازان شجاع ایرانی چطور رژیم سرکوبگر را دور می‌زنند

صدای استرالیا- فیلم «تفریق» ساخته مانی حقیقی، از فردا (۲۹ فوریه) در سینماهای استرالیا به نمایش درمی‌آید و نشریه سیدنی مورنینگ هرالد، به همین مناسبت نقدی بر این فیلم منتشر کرده است.

نقد فیلم «تفریق» به قلم سندرا هال به این شرح است:

«تفریق» فیلمی مربوط به ماهیت فریبکار و دوروی جامعه ایرانی است.

مانی حقیقی، کارگردان و یکی از نویسندگان سناریوی این فیلم می‌گوید در پی نمایش این بوده که چگونه حکومت دینی افراد را وادار می‌کند در تضاد با شخصیت دنیای خصوصی خود، در زندگی عمومی نقاب به چهره بزنند.

او البته بیانیه آشکار سیاسی صادر نمی‌کند. هیچ فیلم‌ساز ایرانی جرات چنین کاری را ندارد؛ اما گروهی از بهترین کارگردان‌های ایرانی به دلیل انتقال پیام خود در داستان‌هایی با تمرکز بر ازدواج و خانواده مشهورند. محدودیت‌هایی که فیلم‌سازان ایرانی با آن مواجهند؛ آنان را به مینیاتوریست‌های بزرگی تبدیل کرده که می‌توانند پیچیدگی‌های روان‌شناختی تضاد خواست شخصی و هنجارهای اجتماعی را به ظرافت به تصویر بکشند.

ستاره فیلم تفریق، ترانه علیدوستی است که هم به عنوان بازیگر و هم فعال اجتماعی بسیار مورد تحسین قرار گرفته است. دستگیری و حبس کوتاه مدت او در پی انتقاد از اعدام یک فعال سیاسی دیگر، اعتراضات بین‌المللی را برانگیخت. او در این فیلم نقش فرزانه را بازی می‌کند؛ زنی که متقاعد می‌شود همسرش جلال (نوید محمدزاده) دارای رابطه‌ای نامشروع است. جلال موضوع را انکار می‌کند؛ اما فرزانه تا زمانی که به حقیقتی دور از ذهن، اما قاطع مواجه می‌شود، حرف همسرش را نمی‌پذیرد: جلال بدلی کاملا شبیه خودش دارد که با ذهنی کاملا شبیه فرزانه ازدواج کرده است.

حقیقی به نوعی توانسته این فانتزی هوشمندانه را به یک اثر رئالیسم اجتماعی تبدیل کند. موضوع شاید باورنکردنی باشد؛ اما اثر سینمایی خلق شده، چنین نیست. هر دو ازدواج در طول سال‌ها به سردی گراییده‌اند. فرزانه که باردار است، دچار افسردگی شده که احتمالا ناشی از بی‌تفاوتی جلال است و بدل فرزانه، بیتا، نیز به شدت از رفتار همسرش محسن شوکه شده که در دعوایی، پیرمردی را کتک زده است. کم کم زندگی این دو زوج در هم آمیخته می‌شود و با هم گره می‌خورد و شک فرزانه به اینکه جلال دارای روابط نامشروع است، شکل یک پیشگویی خودکام‌بخش بدشگون به خود می‌گیرد. 

بیتا و جلال با هم نمی‌خوابند، اما آشکار است که به هم علاقه‌مند شده‌اند. بیتا نیز موجب بروز بهترین جنبه‌های شخصیت جلال می‌شود. جلال می‌خواهد به بیتا کمک کند و حتی اگر به این منظور، مجبور شود خودش را به جای شوهر بیتا جا بزند، این کار را می‌کند.

فیلم به یک اثر هیجان انگیز تبدیل می‌شود؛ اما حقیقی از بنیان‌های تمثیلی داستان غفلت نمی‌کند. نهادها، چه دولت باشند و چه ازدواج، می‌توانند در طول زمان آزاردهنده و سرکوبگر شوند؛ به ویژه اگر فساد در آنها راه یابد. در این فیلم نیز مشخص می‌شود که محسن فرد منفعت‌طلبی است که هر کاری از او برمی‌آید.

علیدوستی و محمدزاده در این فیلم می‌درخشند. می‌توانید در لباس یا مدل موی آنها، شخصیت‌های دوگانه‌‌شان را تا حدی تشخیص دهید؛ اما عمده این تفاوت به رفتار و زبان بدن آنها برمی‌گردد. کار محمدزاده ساده‌تر است؛ زیرا این دو مرد شخصیت‌های متضادی دارند. حتی سرعت راه‌ رفتن‌شان فرق می‌کند و محسن اهل داد و فریاد است. اما علیدوستی نقش سخت‌تری دارد. فرزانه مربی رانندگی است که ساعت‌ها در ماشینش سپری می‌کند و در مواقع دیگر، تنها چیزی که به شما کمک می‌کند فرزانه و بیتا را از هم تشخیص دهید، خلق‌وخوی آنهاست.

یکی از دلایلی که جلال بودن با بیتا را دوست دارد این است که بیتا هنوز می‌تواند بخندد؛ کاری که فرزانه آن را فراموش کرده است. بیتا نیز به این علاقه پاسخ می‌دهد چون جلال، او را به یاد روزهای اول شوهرش می‌اندازد که محسن هنوز فردی عصبانی و کنترل‌گر نبود.

فیلم‌سازی ایرانی، صنعت قابل توجهی است، صنعتی که بازتابی ظریف و پیچیده از طرز تفکر مردم این کشور است.

منبع: سیدنی مورنینگ هرالدز